Dieta wegetariańska, wegańska, bezglutenowa w świetle badań naukowych
Wegetarianizm (łac. vegetabilis- roślinny), czyli sposób żywienia bezmięsnego znany był od dawna, zwłaszcza w krajach dalekiego wschodu. Natomiast na przestrzeni ostatnich lat oraz w obecnych czasach zainteresowanie tym sposobem żywienia stale wzrasta na całym świecie a szczególnie w krajach zachodnich. Najlepiej zobrazuje to przykład Stanów Zjednoczonych. W 2005 roku, sondaż przeprowadzony w USA wykazał, że około 1% badanych wykluczało ze swojej diety wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego. Natomiast w wyniku sondażu przeprowadzonego rok później stwierdzono, że około 2,3% dorosłej populacji Stanów Zjednoczonych (4,9 mln osób) konsekwentnie przestrzega diety wegetariańskiej twierdząc, że w ogóle nie spożywają mięsa, ryb, czy drobiu a około 1,4% dorosłych ankietowanych radykalnie wykluczało ze swojej diety wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego. Kolejnymi dowodami na zwiększone zainteresowanie dietami wegetariańskimi jest tworzenie na uczelniach kursów odżywiania wegetariańskiego oraz rozpowszechnianie się stron internetowych, czasopism oraz książek kucharskich dotyczących tego sposobu żywienia. Według sondażu przeprowadzonego wśród szefów kuchni, wegetariańskie dania zostały określone jako kulinarny ?hit? przez 71% ankietowanych.
Istnieje wiele form diet wegetariańskich. Zaczynając od ich najmniej restrykcyjnych postaci, można wyróżnić laktoowopescowegetarianizm. Ten sposób odżywiania polega na wykluczeniu z diety mięsa czerwonego (wieprzowego oraz wołowego) wraz z jego przetworami oraz spożywaniu w ograniczonych ilościach drobiu, ryb, jaj oraz mleka. Założenia tej diety zbliżone są do założeń diety śródziemnomorskiej polecanej w profilaktyce oraz wspomaganiu leczenia chorób sercowo-naczyniowych. Kolejnymi formami diet wegetariańskich są: laktoowowegetarianizm, gdzie dopuszczalne jest spożywanie produktów mlecznych i jaj oraz laktowegetariznizm, gdzie spośród produktów pochodzenia zwierzęcego spożywać można jedynie mleko wraz z jego przetworami. Ten ostatni sposób odżywiania najczęściej stosowany jest przez wyznawców hinduizmu i buddyzmu a liczne badania wykazały, że zwolennicy tej diety poprzez częste spożywanie mleka oraz produktów mlecznych, dostarczają organizmowi więcej wapnia niż osoby odżywiające się tradycyjnie.
Do najbardziej restrykcyjnych form diet wegetariańskich, należą: weganizm, w którym wykluczone są wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego; frutarianizm, gdzie dopuszczalne jest jedynie spożywanie owoców i warzyw, których zerwanie nie powoduje śmierci rośliny oraz witarianizm, w którym wyklucza się spożywanie pokarmów poddawanych obróbce termicznej. Należy zaznaczyć, ze zwolennicy frutarianizmu najczęściej są też witarianami a najbardziej radykalni frutarianie jedzą jedynie te owoce, które same spadły z drzewa.
Jak wynika z wyżej przedstawionych definicji, diety wegetariańskie są bardzo zróżnicowane. Mogą nieść za sobą wiele pozytywnych skutków zdrowotnych ale również zagrożenia niedoborami pokarmowymi. Wszystko zależy od tego jak bardzo restrykcyjny rodzaj wegetarianizmu został wybrany jako forma odżywiania i w jakim stopniu uda się zbilansować dietę poprzez wprowadzenie odpowiednich produktów uzupełniających niedobory pokarmowe. Liczne badania naukowe wykazały, że dieta wegetariańska może chronić przed wieloma chorobami przewlekłymi, takimi jak: otyłość, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, hipercholesterolemia, kamica pęcherzyka żółciowego, próchnica zębów oraz niektóre nowotwory, gdzie najczęściej wymieniany jest nowotwór jelita grubego. Dla potwierdzenia powyższych stwierdzeń warto przytoczyć wyniki niektórych badań, które zostały przedstawione w wydanym przez Amerykańskie Towarzystwo Dietetyki stanowisku odnośnie diet wegetariańskich:
? W dużym badaniu kohortowym stwierdzono, że w porównaniu z osobami jedzącymi mięso zapadalność na niedokrwienną chorobę serca była o 24% niższa u osób od urodzenia na diecie wegetariańskiej i o 57% niższa u osób będących od urodzenia na diecie wegańskiej.
? W trwającym pięć miesięcy badaniu klinicznym wykazano, że niskotłuszczowa dieta wegańska znacząco poprawiła kontrolę glikemii u osób z cukrzycą typu 2, co pozwoliło 43% badanych ograniczyć przyjmowane leków hipoglikemizujących.
? W badaniu wegetarian w średnim wieku stwierdzono, że wegetarianie mieli 50% niższe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby uchyłku jelita grubego w porównaniu z osobami nie stosującymi tej diety.
? W badaniu klinicznym 800 kobiet w wieku od 40 do 69 lat, niewegetarianki miały więcej niż dwukrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych niż wegetarianki.
Wyżej wymienione przykłady pozytywnego wpływu diety wegetariańskiej na zdrowie z pewnością wynikają z faktu, iż diety te mają często niższą zawartość tłuszczów nasyconych oraz cholesterolu, wyższy poziom błonnika pokarmowego, magnezu, potasu, witaminy C i E, kwasu foliowego oraz karetonoidów. Warto również wspomnieć, że prawdziwy wegetarianizm, to nie tylko dieta lecz także styl życia. Stosowanie diet wegetariańskich i wegańskich ma także uzasadnienie w niektórych chorobach np. RZS (Reumatoidalne Zapalenie Stawów).
Mówiąc o dietach wegetariańskich należy również wspomnieć o ryzyku związanym z występowaniem niedoborów pokarmowych u osób stosujących tę dietę. Jest ono tym większe, im bardziej restrykcyjna forma diety jest wybierana. Do najczęściej występujących niedoborów związanych ze stosowaniem diety wegańskiej zaliczamy niedobory żelaza, witaminy B12, witaminy D, wapnia, cynku, selenu, jodu, i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3. Dlatego też dieta wegańska może być stosowana przez osoby dorosłe, pod warunkiem, że do diety zostaną włączone produkty wzbogacane i/lub suplementy witamin D i B12 oraz wapnia. Ważna jest jednak konsultacja ze specjalistą ds. żywienia, aby pomógł w prawidłowym komponowaniu diety. Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne oraz Amerykańska Akademia Pediatrii są zgodne, że dobrze zaplanowana dieta wegetariańska może zaspokoić wszystkie potrzeby żywieniowe i dorosłych i dzieci, zapewniając mu prawidłowy rozwój i prowadząc jednocześnie do utrwalenia zdrowych nawyków żywieniowych kontynuowanych w wieku dorosłym.
Badania potwierdzają też, ze dzieci stosujące dobrze zbilansowaną dietę wegetariańską mają lepsze nawyki żywieniowe i są szczuplejsze niż dzieci spożywające wszystkie grupy produktów.
Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku dzieci, które stosując dietę wegańską rezygnują z jedzenia mięsa, ryb, drobiu, jaj i nabiału, zwiększają ryzyko wystąpienia niedoborów cennych składników pokarmowych. Przy nieprawidłowym bilansowaniu takiej diety może dojść do zahamowania wzrostu młodego człowieka oraz zahamowania rozwoju mózgu. Dlatego dla małych dzieci i młodzieży jak najbardziej wskazane są laktoowowegetarianizm lub laktoowopescowegetarianizm. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na udział żelaza (jaj, produktów zbożowych, strączków, orzechów, warzyw), wapnia (zielone warzywa, mak, migdały, strączkowe, soja i jej produkty), kwasów tłuszcowych omega 3 ( siemię lniane, olej lnany toczony na zimno, orzechy włoskie, zielone warzywa liściaste), cynku (produkty zbożowe, sery, orzechy, strączki) oraz suplementacja witaminy B12 oraz witaminy D.
________________________________________
Dietetyk, mgr Agnieszka Ślusarska-Staniszewska
Poradnia Dietetyczna 4LINE, www.4line.pl
Tel: 502 501 596, ul. Dolna 17/60, Warszawa
